CHOROBA ZWYRODNIENIOWA STAWÓW JEST BARDZO POWSZECHNA, A ZMIANY ZWYRODNIENIOWE MOŻNA STWIERDZIĆ JUŻ U POŁOWY CZTERDZIESTOLATKÓW. DOWIEDZ SIĘ JAK LECZYĆ TĄ CHOROBĘ I JAK JEJ ZAPOBIEGAĆ!
Choroba zwyrodnieniowa stawów prowadzi do pogorszenia jakości życia i sprawności motorycznej. Może ona dotyczyć każdego stawu, ale najczęściej atakuje kolana, biodra, kręgosłup oraz stawy palców rąk i stóp.
Choroba zwyrodnieniowa stawów rozwija się w wyniku zaburzenia jakości i ilości chrząstki stawowej. Chrząstka stawowa odpowiada za amortyzowanie ruchów stawu i umożliwienie przesuwania się powierzchni stawowych. Zaburzenie jej pracy prowadzi do kolejnych uszkodzeń: kości pod chrząstką stawową, torebki stawowej oraz otaczających staw wiązadeł, ścięgien i mięśni. Skutkiem tego są ból i sztywność stawu, a następnie zniekształcenie jego obrysów oraz ograniczenie ruchomości.
Choroba zwyrodnieniowa stawów może być wywołana konkretną przyczyną, np. urazem, zakażeniem, innymi chorobami stawów, zaburzeniami budowy oraz innymi chorobami (m.in. cukrzycą, nadczynnością przytarczyc). Może ona również mieć nieznaną przyczynę – wówczas mamy do czynienia z tzw. zachorowaniem pierwotnym.
CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE CHOROBĘ
Choroba najczęściej dotyka osób starszych, ryzyko jej wystąpienia zwiększa się z wiekiem. Nieco częściej chorują kobiety, aniżeli mężczyźni, zaś cięższe postaci choroby dotyczą na ogół kobiet. Zapadalność na chorobę zwyrodnieniową stawów jest większa wśród osób, u których w rodzinie wystąpiły już wypadki zachorowania.
Wśród czynników, które mogą wpływać na rozwój choroby znajdują się ponadto otyłość, słaba kondycja fizyczna, czynniki zawodowe (np. ciężka praca fizyczna obciążająca stawy, narażenie na wibracje), uprawianie sportu, skutkujące nadmiernym przeciążeniem i urazami stawów oraz zaburzenia budowy stawu (np. wrodzona dysplazja biodra, koślawość i szpotawość kolan, niestabilność stawu po urazie).
JAKIE SĄ OBJAWY CHOROBY ZWYRODNIENIOWEJ STAWÓW?
Pierwsze objawy zachorowania występują najczęściej wśród pacjentów w wieku około 40-60 lat. Zazwyczaj są one związane z jednym stawem, rzadziej dotyczą kilku. Początkowo objawy dają o sobie znać wyłącznie w czasie aktywności fizycznej, ale w miarę rozwoju choroby mogą być również odczuwane w stanie spoczynku.
Do najbardziej charakterystycznych objawów chorobowych należą:
- ból – najczęściej odczuwalny jest on w zajętym stawie, występuje przy jego ruchach i ustępuje w spoczynku, może nasilać się pod koniec dnia,
- ból zapalny – ból zapalny występuje zarówno w czasie aktywności, jak i w spoczynku. Nasila się nocą i rano, często wiąże się z wysiękiem w stawie (przez ściany naczyń krwionośnych przenikają płynne składniki osocza i gromadzą się w tkankach). Wskazuje on na zaostrzenie choroby,
- sztywność – występuje po okresie bezruchu, ustępuje zazwyczaj po kilku minutach. Najczęściej występuje rano (sztywność poranna), czasami w ciągu dnia po okresie spoczynku (sztywność startowa),
- ograniczenie ruchomości – chore stawy stopniowo tracą pełny zakres ruchu (pojawia się problem z odwodzeniem, prostowaniem i zginaniem). Może również dojść do nagłego zablokowania ruchu w stawie przez fragmenty oderwanej chrząstki lub wyrośla kostne. Rozwój choroby prowadzi do zaniku okolicznych mięśni i niesprawności,
- trzeszczenia – odczuwalne przy ruchach stawu z powodu tarcia o siebie nierównych powierzchni stawowych,
- zniekształcenie i poszerzenie obrysów – wynika ze zmiany ustawienia stawu, powstawania wyrośli kostnych oraz utrzymującego się wysięku.
PRZEBIEG CHOROBY
Choroba zwyrodnieniowa stawów może mieć różne stadia przebiegu:
- okresy stabilizacji – gdy objawy mają stałe nasilenie i występują tylko przy ruchu,
- okresy zaostrzeń – gdy objawy są nasilone (zwiększony ból i sztywność stawów, występowanie bólu wstanie spoczynku, poszerzenie obrysów stawu).
KIEDY DO LEKARZA?
Im wcześniej, tym lepiej. Wczesna diagnoza i leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów odgrywa kluczową rolę dla zdrowia i sprawności pacjenta. Lekarz ustala rozpoznanie choroby na podstawie objawów i charakterystycznych zmian widocznych na zdjęciach radiologicznych. Dodatkowo wykonuje się również badania USG stawów, tomografię komputerową i rezonans magnetyczny oraz punkcje stawu (w przypadku pacjentów z wyciekiem płynu stawowego).
Jeżeli zachodzi podejrzenie, że pacjent choruje na inna chorobę reumatologiczną, wówczas koniecznym jest dodatkowe wykonanie badań laboratoryjnych.
Osoby chorujące na zwyrodnieniowe zapalenie stawów powinny być pod stałą kontrolą lekarza, ponadto choroba wymaga pilnej interwencji lekarskiej w przypadku pojawienia się u chorych silnych objawów (zaostrzenie choroby) oraz:
- przebytej punkcji stawu, po której w niedługim odstępie czasu wystąpiło znaczne nasilenie bólu, obrzęk i wzmożone ocieplenie stawu lub gorączka (mogą to być oznaki zakażenia stawu),
- pojawienia się niepokojących objawów: np. ból wielu stawów, osłabienie, gorączka, nieuzasadnione zmniejszenie masy ciała. Może to być wywołane innymi chorobami stawów – mogą wskazywać na inną chorobę stawów (np. RZS)
- wystąpienia bólu w okolicy podkolanowej lub łydki – może być wynikiem pęknięcia torbieli dołu podkolanowego lub zakrzepowego zapalenia żył głębokich.
JAK LECZYĆ?
Celem leczenia jest złagodzenie lub usunięcie dolegliwości i utrzymanie aktywnego trybu życia. Odpowiednie postępowanie: rehabilitacja i utrzymanie właściwej kondycji fizycznej często pozwala zapobiec postępującej niesprawności. Jest to niezwykle ważne, ponieważ jak dotąd nie opracowano żadnego lek, który zahamowałby proces chorobowy niszczenia chrząstki stawowej.
W leczeniu farmakologicznym stosuje się głównie leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Do najczęściej stosowanych należą: paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne (podawane doustnie, domięśniowo lub miejscowo-zewnętrznie na skórę) i opioidy.
W niektórych przypadkach skuteczne mogą się okazać leki takie jak siarczan glukozaminy i siarczan chondroityny, które mogą zmniejszyć dolegliwości związane z chorobą zwyrodnieniową.
W przypadku znacznego nasilenia objawów lekarz może zaproponować punkcję stawu oraz podanie leku bezpośrednio do jego wnętrza, co może zmniejszyć objawy chorobowe na dłuższy okres.
Zwyrodnieniowe zapalenie stawów leczy się również chirurgicznie. W przypadku choroby zwyrodnieniowej kolana lub biodra najczęściej zastępuje się chory staw sztuczną protezą. Rzadziej wykonuje się inne zabiegi mające na celu poprawę budowy stawu, takie jak usunięcie rzepki lub części kości. W przypadku bardzo nasilonych zmian i silnego bólu konieczna może być tzw. artrodeza, czyli usztywnienie stawu, która eliminuje ból, ale też znosi całkowicie ruchomość stawu (dotyczy to głównie nadgarstka, stawu skokowego i stawów palców).
W mniej zaawansowanej chorobie zwyrodnieniowej wykonuje się zabiegi artroskopowe, które pozwalają na wczesne wykrycie uszkodzenia chrząstki stawowej, usunięcie wolnych fragmentów chrząstki lub wyrośli kostnych, naprawę uszkodzonych łąkotek lub więzadeł albo usunięcie przerośniętej błony maziowej i płukanie stawu.
JAK REHABILITOWAĆ?
Pacjenci chorujący na zwyrodnieniowe zapalenie stawów powinni regularnie uprawiać aktywność fizyczną pod kontrolą fizjoterapeuty. Ćwiczenia powinny być indywidualnie dobierane do potrzeb i możliwości pacjenta, ich celem jest nie tylko zwiększenie zakresu ruchu w stawie, ale również wzmocnienie otaczających staw mięśni. Fizjoterapeuci oprócz ćwiczeń fizycznych zalecaj również zabiegi krioterapii oraz leczenie ciepłem.
W zaawansowanych stadiach choroby koniecznym może być stosowanie odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego: ortez, lasek, kul, chodzików czy też wkładek do butów oraz urządzeń ułatwiających codzienne funkcjonowanie: odpowiednich uchwytów, stopni itp.
Najrzadziej zalecaną przez lekarzy rehabilitantów i fizjoterapeutów formą leczenia jest unieruchomienie. Zaleca się je jedynie pacjentom w momencie znacznego zaostrzenia choroby z objawami zapalenia stawu. Trzeba pamiętać, ze unieruchomienie stawu i w konsekwencji brak jego aktywności fizycznej prowadzi do zaniku mięśni i tym samym pogorszenia motoryki stawów.
PROFILAKTYKA ZWYRODNIENIOWEGO ZAPALENIA STAWÓW
Aby spowolnić proces chorobowy należy:
- utrzymywać prawidłową masę ciała,
- dbać o kondycje fizyczną (najlepiej wybierać sporty nie obciążające stawów),
- unikać wykonywania ruchów wywołujących ból stawów, chodzenia po nieregularnym podłożu, długotrwałego stania lub klęczenia,
- regularnie kontrolować zdrowie u lekarza, stosować się do jego zaleceń,
- regularnie kontrolować sprawność u fizjoterapeuty: wykonywać zalecone ćwiczenia oraz stosować zalecane przez niego środki zaopatrzenia ortopedycznego oraz urządzenia ułatwiające codzienne funkcjonowanie,
- być uważnym i nie ignorować objawów świadczących o zaostrzeniu choroby. W przypadku ich wystąpienia należy pilnie zasęgnąć porady lekarza i fizjoterapeuty oraz ściśle stosować się do ich zaleceń.
