NASZ EKSPERT: Patrycja Jakimik, mgr farmacji
HISTORIA TABLETEK ANTYKONCEPCYJNYCH SIĘGA LAT 60. UBIEGŁEGO WIEKU. OD TEGO CZASU CIESZĄ SIĘ NIEGASNĄCĄ POPULARNOŚCIĄ. JAK DZIAŁA DOUSTNA ANTYKONCEPCJA HORMONALNA?
ESTROGENY I PROESTAGENY, CZYLI O ROLI HORMONÓW W ANTYKONCEPCJI
Najczęściej wybieraną przez kobiety metodą zapobiegania ciąży są tabletki antykoncepcyjne.. Wynika to z faktu, że doustna antykoncepcja hormonalna posiada niemal wszystkie cechy idealnego środka antykoncepcyjnego. Jest to metoda skuteczna, odwracalna, szeroko dostępna, łatwa w zastosowaniu, tania i względnie bezpieczna.
Za działanie antykoncepcyjne doustnej antykoncepcji hormonalnej odpowiadają dwa rodzaje hormonów – estrogeny i progestageny. Estrogeny obecne w tabletkach antykoncepcyjnych to estradiol lub etynyloestradiol. Ich rolą jest zahamowanie wydzielania FSH, co zapobiega dojrzewaniu pęcherzyka dominującego. Biorą one również udział w kontroli krwawień z macicy oraz zapewniają pożądany wpływ estrogenowy na organizm. Składnik progestagenowy odpowiada przede wszystkim za zahamowanie owulacji. Pod jego wpływem dochodzi do wzrostu stężenia LH, czego konsekwencją jest uniemożliwienie uwolnienia komórki jajowej, zagęszczenie śluzu szyjkowego, działanie hamujące na perystaltykę jajowodów oraz zmniejszenie gotowości błony śluzowej macicy do przyjęcia i zagnieżdżenia zarodka. Poszczególne gestageny różnią się między sobą profilem działania poza antykoncepcyjnego, co umożliwia personalizację doboru doustnego środka antykoncepcyjnego poprzez wybór najkorzystniejszego działania dla danej kobiety.
RODZAJE TABLETEK ANTYKONCEPCYJNYCH
Tabletki antykoncepcyjne różnią się między sobą składem hormonów, ich dawkami oraz schematem stosowania.
Najczęściej stosowane oraz najbardziej skuteczne doustne środki antykoncepcyjne to tabletki dwuskładnikowe. Zawierają one w swoim składzie zarówno składnik estrogenowy, jak i jeden z gestagenów. Rzadziej stosowane są tabletki jednoskładnikowe, które zawierają jedynie gestagen. Ten rodzaj antykoncepcji przeznaczony jest przede wszystkim dla kobiet karmiących piersią oraz kobiet, u których istnieją przeciwwskazania do stosowania estrogenów. Jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne mają jednak nieco mniejszą skuteczność w porównaniu do tabletek dwuskładnikowych. Składnik gestagenowy w dużej dawce obecny jest także w antykoncepcji awaryjnej.
W dwuskładnikowych tabletkach antykoncepcyjnych mogą występować różne dawki poszczególnych hormonów. Tabletki niskodawkowe, które zawierają 0,2 mg etynyloestradiolu i niską dawkę gestagenu, wymagają większego reżimu stosowania. Ich zażywanie wiąże się także z większym ryzykiem plamień i krwawień śródcyklicznych. Tabletki średniodawkowe zawierają co najmniej 0,3 mg etynyloestradiolu oraz gestagen.
Dla poszczególnych preparatów różny jest także schemat dawkowania. Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne przyjmowane są w schemacie: 21 tabletek hormonalnych + 7 dni przerwy, 21 tabletek hormonalnych + 7 tabletek placebo lub 24 tabletki hormonalne + 4 tabletki placebo. Tabletki jednoskładnikowe przyjmowane są w sposób ciągły.
SKUTKI UBOCZNE ANTYKONCEPCJI
Do najczęstszych skutków ubocznych antykoncepcji hormonalnej należą:
• bóle głowy,
• nudności,
• zmiany nastroju oraz skłonność do stanów depresyjnych,
• uczucie zmęczenia,
• obrzmienie i tkliwość piersi,
• plamienia między miesiączkowe,
• upławy,
• zmniejszenie libido,
• ból pleców i brzucha,
• trądzik i łojotok.
WARTO PAMIĘTAĆ…
Jeśli stosujesz tabletki antykoncepcyjne, musisz pamiętać o kilku ważnych zasadach.
• Stosowanie tabletek antykoncepcyjnych powinnaś rozpocząć w pierwszym dniu cyklu, czyli w pierwszym dniu miesiączki.
• Tabletki antykoncepcyjne stosuj codziennie o tej samej porze (najlepiej wieczorem), a w przypadku pominięcia tabletki postępuj zgodnie z instrukcjami zamieszczonymi w ulotce, bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.
• Przerwa w stosowaniu tabletek antykoncepcyjnych nigdy nie powinna być dłuższa niż 7 dni. Pierwszą tabletkę z nowego opakowania powinnaś zażywać zawsze tego samego dnia tygodnia.
• Pamiętaj, że niektóre leki mogą przyczyniać się do zmniejszenia skuteczności tabletek antykoncepcyjnych. Zawsze skonsultuj stosowanie innych leków z lekarzem lub farmaceutą. Jeśli jest taka możliwość, stosuj leki, które nie powodują interakcji. Kiedy nie jest to możliwe, pamiętaj o konieczności stosowania dodatkowej mechanicznej metody antykoncepcji.
Piśmiennictwo:
- Karowicz – Bilińska A. Nowak – Markwitz E. Oszukowski P. Opala T. Spaczyński M. Wielgoś M. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej i wewnątrzmacicznej. Ginekol Pol 2014; 3(85): 234 – 239
- Wolski H. Wybrane aspekty działań niepożądanych złożonej doustnej antykoncepcji hormonalnej. Ginekol Pol. 2014; 85: 944-949
- Mutchler Farmakologia i toksykologia wyd. MedParma, Wrocław 2014, wyd. 4
