NASZ EKSPERT: Joanna Chrobak, mgr farmacji
UKŁAD KOSTNY CZŁOWIEKA PEŁNI NIEZWYKLE WAŻNĄ ROLĘ, POZWALAJĄC NA SWOBODNE PORUSZANIE SIĘ I OCHRANIAJĄC NARZĄDY WEWNĘTRZNE. WARTO WIEDZIEĆ, JAK DBAĆ O ZDROWE KOŚCI ORAZ W JAKICH SYTUACJACH WYKONAĆ BADANIA DIAGNOSTYCZNE LUB ZGŁOSIĆ SIĘ DO LEKARZA.
1. BUDOWA UKŁADU KOSTNEGO
Układ kostny dorosłego człowieka składa się z 206 kości, tworzących szkielet. Ze względu na kształt, dzielimy je na cztery grupy:
• kości długie, zbudowane z trzonu oraz leżących po jego obu stronach nasad, np. kość udowa, ramienna
• kości krótkie np. kości nadgarstka
• kości płaskie, np. łopatka, mostek
• kości różnokształtne np. żuchwa
Budowa każdej z nich jest ściśle związana z pełnioną funkcją i lokalizacją w obrębie szkieletu. W skład kości wchodzą zarówno związki mineralne (głównie wapnia i magnezu), nadające im twardość, jak i substancje białkowe, odpowiedzialne za ich elastyczność. Dzięki ich właściwym proporcjom, układ kostny jest odpowiednio wytrzymały i odporny na uszkodzenia. Tkanka kostna tworzy istotę zbitą oraz istotę gąbczastą, których ułożenie zależy od rodzaju kości.
Bardzo ważnym elementem budowy kości jest szpik kostny. Dzieli się on na dwa rodzaje – żółty, zbudowany głównie z komórek tłuszczowych oraz czerwony, odpowiedzialny za funkcję krwiotwórczą. Z wiekiem maleje ilość odmiany czerwonej, którą stopniowo zastępuje odmiana żółta. U dorosłej osoby elementy morfotyczne krwi powstają jedynie w kościach płaskich (np. mostku, łopatce, miednicy) oraz nasadach kości długich.
Poszczególne kości połączone są ze sobą w sposób ruchomy, za pomocą stawów lub nieruchomy poprzez szwy, np. w obrębie czaszki.
2. CHOROBY UKŁADU KOSTNEGO
Choroby układu kostnego wynikają najczęściej z niedoborów witaminy D oraz składników mineralnych. Ogromne znaczenie ma także niezdrowy styl życia, brak aktywności fizycznej oraz utrzymywanie nieprawidłowej postawy ciała podczas codziennych czynności, np. pracy przy komputerze.
3. OSTEOPOROZA
Osteoporoza jest chorobą, polegającą na zmniejszeniu gęstości mineralnej kości, w wyniku czego dochodzi do osłabienia ich struktury i zwiększenia ryzyka złamań. Wyróżniamy dwa rodzaje osteoporozy – pierwotną i wtórną.
Osteoporoza pierwotna stanowi około 80% wszystkich zachorowań. Rozwija się w wyniku starzenia układu kostnego lub zmian hormonalnych, jakie towarzyszą menopauzie. Chorobie sprzyja także dieta uboga w wapń i witaminę D, stosowanie używek oraz brak aktywności fizycznej.
Osteoporoza wtórna dotyka również młodszych pacjentów. Do jej przyczyn zaliczamy zaburzenia wchłaniania, choroby metaboliczne (np. cukrzyca, nadczynność przytarczyc) oraz stosowane leki (np. glikokortykosteroidy).
Rozwój osteoporozy i osłabienie kości zwiększa częstotliwość złamań, zwłaszcza kości przedramiennej oraz szyjki kości udowej. W części przypadków dochodzi również do złamania kręgów, których objawy mylone są nieraz z bólem zwyrodnieniowym. W efekcie u pacjentów obserwuje się zaburzenia postawy, garbienie się i obniżenie wzrostu.
Leczenie osteoporozy polega na zastosowaniu leków hamujących resorpcję kości, a w razie potrzeby, hormonalnej terapii zastępczej. Konieczna jest również suplementacja wapnia i witaminy D, której dawka powinna być ustalona indywidualnie, najlepiej na podstawie wyników badań laboratoryjnych. Nieoceniona jest także pomoc fizjoterapeuty, który za pomocą odpowiednich zabiegów i rehabilitacji, pomoże zadbać o układ ruchu i zmniejszyć dolegliwości bólowe.
4. CHOROBA PAGETA
Choroba Pageta rozwija się najczęściej po 40 roku życia. Podejrzewa się, że główną przyczyną jej rozwoju są czynniki genetyczne. U pacjentów zmagających się z tym schorzeniem dochodzi do zaburzenia budowy kości, skutkującego zarówno ich nadmiernym pogrubieniem, jak i licznymi ubytkami. Tak zdeformowane kości się są w stanie pełnić swoich funkcji, ponadto obserwuje się nadmierne obciążenie stawów oraz ucisk na okoliczne struktury, takie jak nerwy i naczynia krwionośne. Leczenie choroby Pageta polega na stosowaniu leków porządkujących budowę kości oraz łagodzeniu dolegliwości bólowych. W zaawansowanych stadiach konieczna jest ingerencja chirurgiczna.
5. WADY POSTAWY
Poruszając temat chorób układu kostnego, nie można pominąć ogromnego problemu, jakim są wady postawy. Według danych statystycznych, dotykają one nawet 60% dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Najczęściej mamy do czynienia z:
• lordozą – wygięciem do przodu w odcinku lędźwiowym
• kifozą – zaokrągleniem pleców w odcinku piersiowym
• skoliozą – skrzywieniem bocznym kręgosłupa
• płaskostopiem i koślawymi kolanami
Lekarze i fizjoterapeuci biją na alarm, zwracając uwagę na ogromną rolę rodziców w profilaktyce skrzywień kręgosłupa, stóp oraz kolan. Do czynników przyczyniających się do wad postawy u dzieci zalicza się nieprawidłowo dopasowany tornister, nieodpowiednie ustawienie ciała w trakcie nauki lub wypoczynku, nadwagę oraz brak aktywności fizycznej. Bardzo ważne jest również wczesne rozpoczęcie ćwiczeń korygujących, gdyż najlepsze efekty uzyskiwane są właśnie u najmłodszych, u których kościec jest najbardziej podatny na zmiany.
6. W JAKI SPOSÓB ZADBACO UKŁAD KOSTNY?
Zdrowy układ kostny wymaga przede wszystkim zbilansowanej diety, która dostarczy organizmowi odpowiednią ilość wapnia. Równie ważne jest utrzymanie prawidłowego poziomu witaminy D, której suplementacja jest szczególnie zalecana w sezonie jesienno-zimowym, w dawce ustalonej na podstawie wyników badań laboratoryjnych. Sprawny układ ruchu wymaga także aktywności fizycznej, dopasowanej do naszych możliwości. Zapobiega ona nadwadze i otyłości, które są jednym z głównych powodów przeciążeń szkieletu.
Szczególną uwagę na zdrowie kości, mięśni i stawów, powinny zwrócić osoby intensywnie trenujące sport. Po wzmożonym wysiłku konieczny jest czas na regenerację i odpoczynek, w którym pomóc może wizyta u fizjoterapeuty. Warto także skonsultować swój jadłospis z dietetykiem i skorzystać z porady farmaceuty na temat niezbędnej suplementacji.
Pamiętajmy, że w myśl zasady: „lepiej zapobiegać niż leczyć”, nie wolno bagatelizować objawów, które sygnalizują problemy z układem kostnym. Długotrwałe leczenie lekami przeciwbólowymi na własną rękę jedynie maskuje przyczynę zaburzeń, prowadząc równocześnie do podrażnienia przewodu pokarmowego.
Piśmiennictwo:
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.17.
- Schmidt W., Tąpolska M., Pawlak-Buś K., Choroba Pageta kości – patogeneza, obraz kliniczny, rozpoznanie i leczenie, Forum Reumatologiczne 2017, 3(2), s. 81-87
- Wawrzyniak A., Tomaszewski M., Mews J., Wady postawy u dzieci i młodzieży jako jeden z głównych problemów w rozwoju psychosomatycznym, Pediatr Med Rodz 2017, 13(1), s. 72–78
