NASZ EKSPERT: Dr n. med. Leszek Bergier, Członek Polskiego Towarzystwa Andrologicznego
CZY MĘSKIE „PRZEKWITANIE” TO CHOROBA CZY MOŻE TYLKO PRZESĄD? ZABURZENIA W ZAKRESIE HORMONÓW PŁCIOWYCH I ICH NASTĘPSTWA, TO NIE TYLKO DOMENA PAŃ. PRZEKWITANIE MĘSKIE, TZW. ANDROPAUZA, OKREŚLANA NAUKOWO „ZESPOŁEM LOH” (ANG. LATE-ONSET HYPOGONADISM), SPOWODOWANE JEST GŁÓWNIE ROZPOCZYNAJĄCĄ SIĘ W PEWNYM WIEKU ŻYCIA U MĘŻCZYZN, POSTĘPUJĄCĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ HORMONALNĄ JĄDER.
Zmiany te znajdują odbicie w pogorszeniu jakości życia i powodują poważne problemy zdrowotne. Do niedawna uważano, że po prostu tak musi być, bo „starość nie radość”. Dziś, dzięki osiągnięciom medycyny mężczyźni mogą cieszyć się pełnią życia do coraz późniejszego wieku.
ROSNĄCY PROBLEM
Problem męskiego „przekwitania” dotyczy coraz większej części naszego społeczeństwa. W Polsce żyje ponad 5,2 miliona mężczyzn powyżej 50. roku życia. 2,95 miliona panów przekroczyło 60. rok życia (dane za 2019 rok). Dane demograficzne pokazują systematyczne starzenie się naszego społeczeństwa, co jest typowe dla krajów coraz wyżej rozwiniętych. W 1980 roku mężczyźni po 50. stanowili 12,3%, w 2006 już 13,7% całego społeczeństwa. Grupa ta będzie wymagała szczególnej opieki medycznej, zarówno w zakresie szeroko rozumianej diagnostyki medycznej jak i leczenia.
NIEDOBÓR ANDROGENÓW U SENIORÓW
Zaburzenia związane z niedoborem androgenów (męskie hormony płciowe) u starszych mężczyzn były znane od dawna i stosowano do ich zdefiniowania szereg różnych określeń. Już w 1939 roku Werner nazwał zaburzenia występujące u mężczyzn „męskim klimakterium”. Na początku lat 90-tych XX wieku wprowadzono pojęcie „andropauzy”, które miało być odpowiednikiem „menopauzy” występującej u kobiet.
Później starano się zaburzenia te zdefiniować bardziej precyzyjnie, czy to jako zespół ADAM (ang. androgen deficiency in the aging male, pol. niedobór androgenów u starzejących się mężczyzn), czy zespół PADAM (ang. partial androgen deficiency in the aging male, pol. częściowy niedobór androgenów u starzejących się mężczyzn).
Ostatnio wprowadzono nowe pojęcie tzw. późny hipogonadyzm (LOH), który jest związany z gorszą czynnością hormonalną jąder u mężczyzn w okresie starzenia się (po 50 roku życia). ISSAM podaje następującą definicję zespołu późnego hipogonadyzmu (LOH): „LOH jest to kliniczny i biochemiczny zespół związany z zaawansowany wiekiem, charakteryzujący się typowymi objawami i obniżeniem poziomu testosteronu w surowicy krwi. Wynikiem tego mogą być znaczące zmiany w jakości życia i niepożądany wpływ na funkcjonowanie wielu układów narządowych.”
Endokrynologiczne zmiany u starzejących się mężczyznom nie są ograniczone tylko do męskich hormonów płciowych – androgenów. Dotyczą one także innych hormonów: hormon wzrostu (GH), dehydroepiandrosteron (DHEA), melatonina czy hormony tarczycy oraz niektórych nośników hormonów, takich jak SHBG.
TESTOSTERON U MĘŻCZYZN
LOH A ZDROWIE I JAKOŚĆ ŻYCIA
LOH (czyli przekwitanie męskie, andropauza) jest głównie spowodowane, rozpoczynającą się stopniowo, w pewnym wieku życia u mężczyzn, niewydolnością hormonalną jąder – a bardziej precyzyjnie, zmniejszaniem się poziomu hormonów, głównie spowodowane spadkiem produkcji testosteronu. Testosteron, uważany za typowo męski, odpowiedzialny jest za libido i sprawność seksualną, za stan fizyczny i psychiczny, ogólnie, za „napęd” do życia.
Najbardziej dotkliwymi „objawami” tego stanu są problemy z erekcją, ale także zburzenia w oddawaniu moczu, tycie, łysienie, problemy z pamięcią. Oczywistym jest, że wymienione dolegliwości nie są obojętne i utrudniają codzienne funkcjonowanie.
Problemy z erekcją ma co czwarty mężczyzna po pięćdziesiątym roku życia, co może być często przyczyną depresji, zmniejszeniem poczucia własnej wartości, nieudanych prób współżycia, a w konsekwencji często przykrych reakcji ze strony partnerki. W końcu mogą prowadzić do całkowitej rezygnacji z życia seksualnego i w efekcie do problemów w życiu rodzinnym. Trzeba tu jednak zaznaczyć, że płodność mężczyzn obniża się tylko nieznacznie – parametry spermiogramu pozostają często prawidłowe.
Kolejnym problemem są zaburzenia związane z gruczołem krokowym – prostatą. Pojawiają się kłopoty z oddawaniem moczu, czemu niekiedy towarzyszy ból. Dolegliwości te wymagają konsultacji u lekarza specjalisty – urologa.
Zaburzenia hormonalne to nie tylko problemy erekcją czy nadmiernym odkładaniem się tkanki tłuszczowej. Są także przyczyną rozwoju miażdżycy, nadciśnienia i osteoporozy. Nadwaga to także problemy z kręgosłupem i związane z tym dolegliwości.
Objawami bardzo często towarzyszącymi zaburzeniom hormonalnym w okresie andropauzy są: nerwowość, pogorszenie zdolności kojarzenia i zaburzenia pamięci, zaburzenia snu, łatwe męczenie się, poczucie nie nadążania za zmianami w pracy i życiu.
Objawów towarzyszących andropauzie może być więcej. W ich powstawaniu należy uwzględnić nie tylko predyspozycje genetyczne ale tryb życia, sposób odżywiania się czy nałogi. Stwarzają one wspólnie podstawy do męskiej melancholii i czasu podsumowań własnych dokonań, co może rzutować na jakość życia osobistego, rodzinnego i zawodowego.
Wszystkie te „nieprawidłowości” pogarszają jakość życia mężczyzny, jego relacje w rodzinie, jego stosunek do pracy. Istnieje jednak możliwość przywrócenia dobrego samopoczucia i uniknięcia niepotrzebnych stresów. Zastosowanie odpowiedniego leczenia w postaci hormonalnej terapii zastępczej (podobnie jak u pań), poprzedzonego wykonaniem właściwych badań m.in. laboratoryjnych, przywraca „dawne dobre czasy”.
IDENTYFIKACJA ŻRÓDŁA PROBLEMÓW
W diagnozowaniu LOH nieocenioną pomoc niesie medyczna diagnostyka laboratoryjne. Badania laboratoryjne wykonywane z próbki pobranej krwi obejmują szereg parametrów, a w szczególności: badania morfologiczne, biochemiczne i hormonalne krwi. Zasadne jest także badanie scyntygraficzne kości.
Naukowcy opracowali standardy postępowania w zakresie diagnozowania, leczenia i monitorowania zespołu LOH. Ustalono następujące, typowe cechy zespołu LOH:
- Zmniejszone seksualne pożądane (libido) oraz jakość i częstością współżycia,
- Zmiany nastroju z towarzyszącym zmniejszeniem aktywności intelektualnej,
- Zaburzenia snu,
- Obniżenie mięśniowej masy ciała z towarzyszącą utratą siły,
- Wzrost tkanki tłuszczowej,
- Zmniejszenie owłosienia ciała i zmiany skórne,
- Zmniejszenie gęstości mineralnej kości wywołujące osteopenię, osteoporozę i wzrost ryzyka złamań kości.
Ustalono również listę badań laboratoryjnych krwi, przydatnych w diagnostyce LOH:
– stężenie testosteronu całkowitego,
– stężenie SHBG ( ang. sex hormon binding globulin, pol. globulina wiążąca hormony płciowe)
Do rozpoznania hipogonadyzmu uznanymi parametrami są całkowity i wolny testosteron (wyliczany w oparciu o wynik całkowitego testosteronu i SHGB lub mierzony metodą bezpośrednią).
W przypadkach poziomu testosteronu poniżej normy lub w dolnej granicy normy badanie należy wykonać ponownie i dodatkowo oznaczyć stężenie hormonu LH.
W przypadkach kiedy dominują objawy związane z zaburzeniami erekcji powinny być wykonane badania profilu lipidowego (cholesterol i jego pochodne) i badania stanu układu naczyniowego. Problemy mogą mieć źródło w chorobach układu krążenia, a nie w zmianach hormonalnych.
Inne zmiany hormonalne mogące mieć miejsce u mężczyzn w podeszły wieku nie zawsze są związane z bezpośrednio zespołem LOH (późny hipogonadyzm), ale mogą mu towarzyszyć.
Zmiany te dotyczyć mogą: hormonów tarczycy, kortyzolu, DHEA i pochodnej – DHEA-S, melatoniny, GH (hormon wzrostu). Jeżeli są podejrzenia dotyczące zmian w zakresie tych parametrów powinny być one zbadane!
JAK I GDZIE WYKONAĆ BADANIA HORMONALNE?
Jeśli zależy nam na czasie i wygodzie to badania hormonalne (jak każde badania laboratoryjne) można bez skierowania od lekarza wykonać w niepublicznym laboratorium medycznym. Badania takie możne również zlecić lekarz-androlog i wtedy są one finansowane przez NFZ. Ważne żeby pamiętać o konieczności przyjścia do Punktu Pobrań na czczo, tzn. nie jedząc 8-10 godzin wcześniej oraz powstrzymując się od przyjmowania napojów innych niż woda gorzka herbata. Badania najlepiej wykonać w godzinach rannych, a badanie testosteronu koniecznie w godzinach 7-9 rano (!).
JAK ODZYSKAĆ DAWNE SIŁY?
Jednoznaczne wskazania, oparte na obrazie klinicznym i badaniach laboratoryjnych wykazujących niski poziom testosteronu w surowicy powinny być wskazaniem do pojęcia leczenia (substytucji) testosteronem. Testosteron jako hormon anaboliczny ma m.in. wpływ na zwiększenie masy mięśniowej i wzmocnienie kości, ma także zdolność wpływania na poziom cukru we krwi.
Obecnie dostępne preparaty testosteronu, podawanie domięśniowo, podskórnie, doustnie lub naskórnie (w formie plastrów), są bezpieczne i skuteczne. Właściwy dobór preparatu powinien być wspólną decyzją lekarza i pacjenta przy uwzględnieniu wszystkich aspektów wybranej formy leku, jak: wygoda stosowania, cena i skuteczność drogi podawania.
Terapia testosteronem ma na celu wyrównanie braków w stężeniu tego hormonu. Nie jest to terapia odmładzająca ale terapia mająca mężczyźnie przywrócić jego normalny stan a jednocześnie przywrócić funkcje seksualne.
Wydaje się, że tego typu terapia może także zapobiegać rozwojowi cukrzycy i choroby wieńcowej. Należy pamiętać, że to leczenie wymaga szczególnego monitorowania stanu zdrowia. Dotyczy to szczególnie oceny stanu gruczołu krokowego, układu krwiotwórczego, gospodarki lipidowej i hormonalnej. Nie mniej istotne są badania układu kostnego. Mężczyzna w wieku dojrzałym poddany takiej terapii może dalej prawidłowo funkcjonować i korzystać w pełni z życia.
