KAŻDEGO ROKU W NASZYM KRAJU ODNOTOWUJE OKOŁO 3000 NOWYCH PRZYPADKÓW ZACHOROWAŃ NA CZERNIAKI. NIESTETY POŁOWA Z NICH JEST WYKRYWANA W STADIUM ZAAWANSOWANYM LUB ROZSIANYM. CZERNIAK SKÓRY MOŻE ROZWINĄĆ SIĘ U KAŻDEGO, A POLACY Z POWODU JASNEJ KARNACJI SĄ W DUŻYM STOPNIU NARAŻENI NA ZACHOROWANIE.
CO TO JEST CZERNIAK?
Czerniak jest nowotworem złośliwym wywodzącym się z komórek barwnikowych.
Kojarzymy go najczęściej z nowotworem skóry – jest tak dlatego, że skóra jest jego najczęstszą lokalizacją. Szczególnie często czerniak występuje w miejscach narażonych na ekspozycje promieni UV: na rękach, nogach, karku, plecach, ramionach i głowie (również między włosami).
Ale skóra to nie jedyne miejsce, gdzie może rozwinąć się ten nowotwór. Czerniaki występują również w obrębie błon śluzowych oraz w innych lokalizacjach (np. gałka oczna).
Około 6 na 10 czerniaków rozwija się w skórze niezmienionej, natomiast około 4 na 10 stanowią te, które powstały na podłożu wcześniej istniejącej barwnikowej zmiany skórnej.
Wyróżnia się kilka podtypów klinicznych czerniaka:
- postać powierzchowna to najczęstszy z czerniaków , powstaje on głównie ze znamion barwnikowych, najczęściej dysplastycznych,
- postać guzkowata,
- czerniak w plamie soczewicowatej – rozwija się najczęściej u osób w wieku podeszłym jako następstwo wieloletniej ekspozycji skóry na promienie UV, występuje najczęściej w obrębie twarzy i szyi,
- czerniak dosiebnych części ciała: czerniak akralny występujący na dłoniach lub stopach oraz czerniak podpaznokciowy.
Czerniak jest nowotworem o wysokim stopniu złośliwości. Może dawać przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych, a także przerzuty odległe, najczęściej do płuc i mózgu.
SKĄD SIĘ BIORĄ CZERNIAKI?
Świat nauki nie rozpoznał jeszcze przyczyn rozwoju czerniaka, zaobserwowano jedynie, że znaczenie mają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe.
Około 10% z zachorowań ma podłoże rodzinne. Wystąpienie czerniaka u członka bliskiej rodziny znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia tego nowotworu wśród osób blisko spokrewnionych.
Do innych czynników ryzyka zalicza się:
- wystąpienie zachorowania na nowotwór skóry bądź czerniaka w przeszłości,
- znamiona barwnikowe tzw. pieprzyki, znamiona lub znamiona atopowe,
- znamiona zmieniające wygląd, znamiona atypowe,
- skóra pergaminowa, barwnikowa oraz skóra jasna, jasne lub rude włosy, niebieskie oczy, obecność piegów,
- okresowe intensywne narażenie na promieniowanie uv (promienie słoneczne, solarium),
- skłonność do oparzeń słonecznych,
- ciężkie oparzenia słoneczne w dzieciństwie lub młodości,
- przyjmowanie leków immunosupresyjnych.
Jest kilka cech mogących sugerować, że w obrębie zmiany na skórze dzieje się coś niedobrego. Dlatego zwracamy szczególną uwagę na wszystkie znamiona, które cechują: asymetria, nieregularne i poszarpane granice, posiadające więcej niż jeden kolor, o średnicy przekraczającej 6 mm. Pilnej obserwacji wymagają również te, które powiększają się, uwypuklają, zmieniają kształt czy kolor. Niepokojącym objawem jest również stan zapalny lub świąd.
JAK WYGLĄDA CZERNIAK?
Pierwszym objawem czerniaka może być powiększenie węzłów chłonnych w okolicy, w której rozwinął się nowotwór.
Zaś jeżeli chodzi o objawy występujące na skórze, to we wczesnym stadium zmiany:
- są płaskie, niesymetryczne, o nieregularnych i poszarpanych granicach ze zdrową skórą,
- osiągają wielkość powyżej 6 mm,
- wywołują swędzenie,
- mają nierówny rozkład barwy (ciemniejsze i jaśniejsze obszary w obrębie jednego znamienia),
- są uwypuklone ponad skórę a czasami owrzodziałe z miejscowymi wysiękami krwisto-surowiczego płynu (w postaci zaawansowanej).
W razie wystąpienia niepokojących zmian należy się zgłosić do dermatologa lub onkologa.
DIAGNOZA CZERNIAKA
W diagnozie czerniaka podstawowym badaniem lekarskim jest badanie dermatoskopowe. Pozwala ono na wykluczenie takich zmian niemelanocytowych, jak brodawki łojotokowe, barwnikowy rak podstawnokomórkowy oraz zmiany pochodzenia naczyniowego. Jej uzupełnieniem powinien być szczegółowy wywiad lekarski zebrany od pacjenta pod kątem występowania czynników ryzyka wystąpienia czerniaka.
Część pacjentów po podstawowym badaniu dermatoskopowym jest kierowana na dermatoskopię cyfrową. Jest to opcja dla osób z licznymi znamionami, z zespołem znamion dysplastycznych oraz dla pacjentów, u których w najbliższej rodzinie wystąpiły zachorowania na czerniaka. Takie badanie daje większe możliwości możliwość precyzyjnej oceny znamion w czasie pod względem wielkości, brzegów, rozkładu barwnika i asymetrii.
Ponadto wśród nowych metod diagnostycznych znamion wyróżnia się laserową skanującą mikroskopię konfokalną. Jest to bezkrwawa, prawie histologiczna metoda diagnostyczna znamion dysplastycznych, czerniaków i ich nietypowych odmian, takich jak czerniak bezbarwnikowy, które klinicznie przybierają bardzo podstępny wygląd.
JAK SIĘ LECZY CZERNIAKA?
Im szybciej wykryty i usunięty jest czerniak, tym większe są szanse na wyleczenie. Dlatego podstawą skutecznego leczenia jest wczesne rozpoznanie i radykalne usunięcie zmiany z zachowaniem odpowiedniego marginesu bezpieczeństwa a następnie biopsja jednego węzła chłonnego, wybranego z uwzględnieniem lokalizacji usuniętego czerniaka. Odpowiednie i doszczętne leczenie operacyjne w przypadku czerniaka o zaawansowaniu miejscowym jest wystarczające i wymaga tylko obserwacji zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego.
W przypadku zaawansowanego i rozsianego czerniaka stosuje się następujące leczenie:
- immunoterapię i leczenie ukierunkowane molekularnie,
- wycięcie przerzutów odległych czerniaka,
- chemioterapia z użyciem jednego leku cytotoksycznego,
- izolowana kończynowa chemioterapia perfuzyjna w hipertermii stosowana u pacjentów, u których czerniak był zlokalizowany na kończynie i doszło do wznowy.
Zarówno ryzyko, jak i czas pojawienia się przerzutów czerniaka uzależnione są od grubości guza pierwotnego. Rokowanie zależy od lokalizacji ogniska pierwotnego, grubości nacieku i obecności owrzodzenia. Im większa i głębiej naciekająca zmiana, tym rokowanie jest gorsze, dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia. Dlatego szczególnie ważny jest stały monitoring zdrowia pacjentów po przebytym czerniaku – regularne badania kontrolne zalecane przez onkologa.
PROFILAKTYKA CZERNIAKA
W kwestii zapobiegania wystąpieniu czerniaka bardzo ważnym jest przestrzeganie kilku zasad związanych z ekspozycją na promienie UV:
- należy zaprzestać korzystania z lamp solarnych,
- należy unikać słońca w godzinach południowych (od ok. 10.00 do ok. 15.00),
- przed słońcem należy chronić się odpowiednim ubraniem, nakryciem głowy oraz kosmetykami z filtrem,
- osoby z grup ryzyka zachorowania na czerniaka oraz małe dzieci i seniorzy, nie powinni przebywać w miejscach ekspozycji na promienie słoneczne,
- niektóre leki mogą powodować oparzenia lub przebarwienia po kontakcie ze słońcem – warto skorzystać z porady farmaceuty i dostosować się do jego zaleceń dotyczących korzystania z kąpieli słonecznych w czasie farmakoterapii.
Wskazane są również kontrole dermatoskopowe znamion u dermatologa: raz w roku u osób bez niepokojących zmian, u pozostałych osób zgodnie z zaleceniami lekarza.
