OSPA WIETRZNA TO WIRUSOWA CHOROBA ZAKAŹNA. KOJARZONA JEST NAJCZĘŚCIEJ Z CHARAKTERYSTYCZNĄ WYSYPKĄ NA SKÓRZE I BŁONACH ŚLUZOWYCH. JEJ PRZEBIEG MOŻE MIEĆ DLA ZDROWIA KONSEKWENCJE W POSTACI GROŹNYCH POWIKŁAŃ. CO WARTO WIEDZIEĆ O TEJ CHOROBIE?
Każdego roku na świecie rozpoznaje się około 60 milionów zakażeń ospy wietrznej, do zachorowania najczęściej dochodzi u dzieci i młodzieży, ale szacuje się, że wśród chorujących znajduje się również około 5% osób dorosłych – najczęściej są to osoby, które nie przeszły tej choroby i nie zostały na nią zaszczepione oraz osoby mieszkające lub pracujące z małymi dziećmi. W naszym klimacie obserwuje się sezonowość zachorowań, najwięcej przypadków odnotowuje się w miesiącach zimowych.
NIEBEZPIECZNY WIRUS
Ospa wietrzna to choroba wywoływana przez wirusy ospy wietrznej oraz półpaśca (Varicella-zoster virus – VZV). Zakażenie tym wirusem dotyczy tylko człowieka. Poza organizmem człowieka VZV szybko ginie i nie występuje w przyrodzie. Stąd źródłem zakażenia ospy wietrznej sa wyłącznie osoby chorujące na ospę wietrzną lub półpaśca
Transmisja VZV odbywa się droga kropelkową i powietrzną, wirus przenoszony jest nawet na odległość kilkudziesięciu metrów. Zakażenie odbywa się nie tylko poprzez kontakt z osobą chorą, ale również poprzez kontakt z przedmiotami, na których znajduje się płyn z pęcherzyków skórnych chorego.
Pierwsze symptomy zbliżającej się choroby to powiększenie węzłów chłonnych, złe samopoczucie, bóle mięśniowe, ból głowy, gorączka lub stan podgorączkowy, utrata apetytu, wymioty i biegunka, zapalenie gardła i katar.
Objawem zachorowania jest pojawienie się na skórze i błonie śluzowej (najczęściej w okolicach jamy ustnej, oczu oraz narządów płciowych) drobnej, czerwonej wysypki. Początkowo obserwujemy ją w formie czerwonych plamek, a następnie grudek i pęcherzyków. Na początku w pęcherzykach znajduje się jasny płyn, następnie staje się on bardziej mętny. Wraz z rozwojem choroby pęcherzyki zasychają w strupki. W skrajnych przypadkach ospy wietrznej zmiany skórne mają charakter wysypki krwotocznej. Dla ospy wietrznej bardzo charakterystyczne jest pojawianie się wysypki w kilku rzutach – stąd pęcherzyki u chorych mogą być na różnym poziomie rozwoju.
Wysypka towarzysząca ospie wietrznej swędzi, należy jednak powstrzymać się od rozdrapywania pęcherzyków, ponieważ może prowadzić do powstania trwałych blizn i ubytków w naskórku.
OBJAWY CHOROBOWE OSPY WIETRZNEJ
Pierwsze symptomy zbliżającej się choroby to powiększenie węzłów chłonnych, złe samopoczucie, bóle mięśniowe, ból głowy, gorączka lub stan podgorączkowy, utrata apetytu, wymioty i biegunka, zapalenie gardła i katar.
Objawem zachorowania jest pojawienie się na skórze i błonie śluzowej (najczęściej w okolicach jamy ustnej, oczu oraz narządów płciowych) drobnej, czerwonej wysypki. Początkowo obserwujemy ją w formie czerwonych plamek, a następnie grudek i pęcherzyków. Na początku w pęcherzykach znajduje się jasny płyn, następnie staje się on bardziej mętny. Wraz z rozwojem choroby pęcherzyki zasychają w strupki. W skrajnych przypadkach ospy wietrznej zmiany skórne mają charakter wysypki krwotocznej. Dla ospy wietrznej bardzo charakterystyczne jest pojawianie się wysypki w kilku rzutach – stąd pęcherzyki u chorych mogą być na różnym poziomie rozwoju.
Wysypka towarzysząca ospie wietrznej swędzi, należy jednak powstrzymać się od rozdrapywania pęcherzyków, ponieważ może prowadzić do powstania trwałych blizn i ubytków w naskórku.
OSPA WIETRZNA A PÓŁPASIEC
Półpasiec dotyka głównie pacjentów w starszym wieku. Objawia się on silnym i przewlekłym bólem nerwowym oraz zmianami skórnymi, które pojawiają się wzdłuż unerwienia, zwłaszcza na klatce piersiowej lub twarzy i co ważne – tylko po jednej stronie ciała. Bardzo groźne jest zajęcie przez półpaśca narządu słuchu lub wzroku.
JAK DIAGNOZOWAĆ I LECZYĆ?
W przypadku wystąpienia objawów ospy wietrznej należy natychmiast udać się do lekarza. Diagnoza choroby przeprowadzana jest na podstawie wywiadu z pacjentem oraz badania obrazu klinicznego choroby. Niekiedy, dla potwierdzenia wstępnej diagnozy przeprowadzane są również szczegółowe badania diagnostyczne zalecone przez lekarza.
Leczenie ospy wietrznej ma charakter objawowy, polegający na obniżaniu gorączki oraz łagodzeniu swędzenia wysypki. Ponadto osobom chorym należy zapewnić spokój i odpoczynek, należy również zadbać o odpowiednie nawodnienie ich organizmów i zdrową dietę. W czasie leczenia choroby bardzo ważną role odgrywa higiena – częste kąpiele w rozcieńczonym nadmanganianie potasu oraz zmiana ubrań i bielizny pościelowej (które powinny być prane w środkach antyseptycznych).
POWIKŁANIA
Ospa wietrzna zazwyczaj przebiega łagodnie, ale może również prowadzić do poważnych powikłań – najczęściej w przypadku pacjentów o obniżonej odporności i osób starszych, rzadziej u małych dzieci. U około 5% chorych powikłania ospy wymagają hospitalizacj. Do najczęstszych powikłań należą:
- wtórne zakażenia infekcyjne zmian skórnych
- zapalenie ucha środkowego, płuc, nerek, wątroby, stawów, opon mózgowo-rdzeniowych, móżdżku i mózgu.
OSPA WIETRZNA A CIĄŻA
Zakażenie ospą wietrzną kobiety w ciąży niesie ryzyko transmisji wirusa na płód. Zdarza się to niezwykle rzadko (25% ryzyko zakażenia płodu przez chora matkę), ale może prowadzić do obumarcia płodu oraz poważnych uszkodzeń w wyniku rozwoju zespołu ospy wrodzonej.
Dlatego u wszystkich kobiet planujących ciążę zaleca się ocenę odporności na wirus VZV i jeżeli jest ona niewystarczająca, poddanie się szczepieniu ochronnemu. W sytuacji stwierdzenia narażenia kobiety ciężarnej o nieznanym stanie odporności przeciwko ospie wietrznej wykonuje się badanie serologiczne. W przypadku ujemnego wyniku lub niemożliwości otrzymania wiarygodnego wyniku badania w ciągu 96 godzi od ekspozycji podaje się swoistą immunoglobulię VZIG.
ZESPÓŁ OSPY WRODZONEJ I OSPA NOWORODKOWA
Zespół ospy wrodzonej charakteryzuje się obecnością głębokich blizn na skórze, zniekształceniami lub hipoplazją kończyn oraz zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego (np. małogłowie, wodogłowie, upośledzenie umysłowe, atrofię korowo-podkorową, wady narządu wzroku i układu moczowego).
Zachorowanie matki na ospę wietrzną w okresie od do 5 dni przed porodem i do 2 dni po porodzie może prowadzić do zakażenia u noworodka o bardzo ciężkim przebiegu i wysokiej śmiertelności (ospa noworodkowa). Jest to związane z okresem wytwarzania przeciwciał u matki, który jest zbyt krótki, aby umożliwiał bierne uodpornienie noworodka. Konieczne jest wówczas podanie noworodkom swoistej immunoglobuliny VZIG[4], która zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłać i w około 60% przypadków hamuje rozwój zakażenia.
PROFILAKTYKA
Szczepienie jest zalecane wszystkim osobom, które nie chorowały jeszcze na ospę wietrzną. Obecnie szczepionka przeciwko ospie wietrznej należy do szczepień zalecanych i płatnych.
Szczepienie przeciw ospie wietrznej zabezpiecza przed objawami i powikłaniami na całe życie. Szczepionka zawiera żywy, osłabiony szczep wirusa, należy podać jej dwie dawki w odstępie około 3 miesięcy.
