NASZ EKSPERT: mgr farm. Marcin Kubicki
SKRZYP POLNY TO BARDZO POPULARNE I WYSTĘPUJĄCE NIEMALŻE NA CAŁYM GLOBIE ZIOŁO. SPOŚRÓD SZEROKIEJ GAMY ZASTOSOWAŃ NAJCZĘŚCIEJ WYMIENIA SIĘ JEGO WYKORZYSTANIE W KOSMETYCE, PRZY POPRAWIE KONDYCJI ZDROWOTNEJ WŁOSÓW I PAZNOKCI. JEDNAKŻE CZĘSTO STANOWI ON RÓWNIEŻ GŁÓWNY SKŁADNIK LEKÓW STOSOWANYCH NA SCHORZENIA UKŁADU MOCZOWEGO.
CO TO ZA ROŚLINA?
Rodzina skrzypowatych była już obecna w Karbonie i jest reliktem ewolucyjnym roślin lądowych. Skrzyp wytwarza pęd zarodnikonośny wczesną wiosną z brązowymi stożkowatymi kłoskami na końcach. W lecie pojawiają się pędy płonne z licznymi węzłami. Liście są zredukowane i ułożone okółkowo wokół węzłów.
POCHODZENIE: Półkula północna (Ameryka Północna, Europa i Azja). Pędy letnie zbierane są ze stanu naturalnego w Europie wschodniej. W Polsce występuje jako chwast.
SUROWIEC: Wysuszone ziele skrzypu polnego (Equiseti herba).
GŁÓWNE ZWIĄZKI ODPOWIADAJĄCE ZA DZIAŁANIE FARMAKOLOGICZNE: Ziele zawiera 5-8% kwasu krzemowego (łącznie z rozpuszczalnymi w wodzie krzemianami) i 1,5 potasu i aluminium. Flawonoidy i śladowe ilości alkaloidów min. nikotynę, antywitaminę B1.
WŁAŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE
Nowoczesna fitoterapia, w następstwie badań i analiz potwierdza lecznicze właściwości skrzypu i jego wysoką skuteczność. Francuska klasyfikacja ziół najwyższej mocy stawia skrzyp na pierwszym miejscu pośród dwudziestu roślin obdarzonych nadzwyczajnymi właściwościami.
Jako łagodny środek moczopędny w lekkich schorzeniach dróg moczowych, zmniejszonym przesączaniu w kłębkach nerkowych, pomocniczo w gośćcu, skazie moczanowej, zatrzymaniu wody i elektrolitów (np. obrzęki), początkach kamicy nerkowej. Również w niektórych chorobach skórnych wywołanych nagromadzeniem szkodliwych metabolitów we krwi (najczęściej w zestawieniu z innymi surowcami). Również w niektórych zaburzeniach metabolicznych, w okresie pooperacyjnym w celu przyśpieszenia gojenia i odnowy tkanki łącznej, pomocniczo w miażdżycy, większych uszkodzeniach skóry (np. oparzenia), zwiększonej przepuszczalności i zmniejszonej elastyczności ścian naczyń włosowatych, a nawet jako odtrutka chemioterapii gruźlicy płuc. Zaleca się zgłasza osobom w wieku podeszłym z niedoborem krzemu, utrudnioną resorpcją soli wapnia z pokarmów oraz zespołem złego wchłaniania wskutek zmian zanikowych w błonie śluzowej przewodu pokarmowego. Korzystne jest także dla kobiet ciężarnych i karmiących dla utrzymania wysokiego poziomu krzemu w osoczu krwi. Niekiedy w nadmiernych krwawieniach miesiączkowych, krwotokach macicznych, krwawieniach z żylaków odbytu, owrzodzeniach okrężnicy i wrzodów żołądka lub dwunastnicy, również w krwawieniach z nosa i płuc.
• Schorzenia dróg moczowych
Ziele skrzypu zwiększa objętość wydalanego moczu, a wraz z nim ilość chlorków, jednak dość nieregularnie, zależnie od osobniczej wrażliwości na związki czynne oraz od stopnia upośledzenia czynności nerek. Za efekt diuretyczny surowca odpowiadają flawonoidy, natomiast związki krzemowe powodują zmniejszenie ilości moczu. Chociaż działanie moczopędne surowca może być niepewne, jednak ilość wydalanych jonów chlorkowych są większe niż normalnie. Picie skrzypu świetnie działa na drogi moczowe. Herbata ze skrzypu polnego wykorzystywana jest do łagodzenia objawów schorzeń dolnych dróg moczowych. Napar ze skrzypu łagodzi ból, działając rozkurczowo na drogi moczowe. Poleca się go również jako środek pomocniczy przy kamicy i skazie moczanowej.
• Właściwości metaboliczne
Właściwości te związane są z obecnością krzemu. Pierwiastek ten występuje w roślinach (np. w ziele rdestu ptasiego, ziele poziewnika, kłącze perzu) w postaci połączeń krzemoorganicznych polimerów. Tylko część związków krzemu rozpuszcza się w wodzie i znajduje się w odwarach. Dla ludzi krzem ma znaczenie ogólnoustrojowe, dlatego wyciągi wodne zawierające ten pierwiastek wpływają na przemianę materii.
• Na piękne włosy
Wiele osób ma problemy z włosami, a niewiele z nich wie, że stosowane ziele skrzypu na włosypotrafi zdziałać cuda. Witaminy, minerały, a przede wszystkim krzemionka zawarte w tej roślinie sprawiają, że włosy wolniej obumierają i staja się mocniejsze. Skrzyp polny ma właściwości spowalniające i ograniczające wypadanie włosów. Co ciekawe, nie tylko picie skrzypu wywołuje te dobre efekty. Warto też przygotować specjalną płukankę na włosy właśnie na bazie skrzypu. W tym celu można pokusić się o samodzielne zebranie łodyg skrzypu na polu lub w ogrodzie. Łodygi następnie suszymy i przygotowujemy esencjonalny napar, który znakomicie sprawdzi się też w roli płukanki.
• Na mocne paznokcie
Problemy z łamliwymi paznokciami występują równie często jak z włosami. I w tym przypadku skrzyp polny jest bardzo pomocny. Wzmacnia on paznokcie i przywraca im naturalny, zdrowy wygląd. Kilkutygodniowa kuracja powinna przynieść bardzo pozytywne rezultaty. Cały proces rozpoczynamy
od przygotowania dobrze stężonego naparu ze skrzypu polnego. Do szklanki gorącej wody dodajemy dwie, trzy łyżeczki suszu, a następnie czekamy około 10 minut, aż ziele skrzypu dobrze się zaparzy.
Po wystygnięciu moczymy paznokcie około 20-25 minut. Po osuszeniu rąk, w paznokcie wcieramy letnią oliwę z dodatkiem soku z cytryny i zakładamy bawełniane rękawiczki.
Najlepiej zrobić to przed pójściem spać, aby taki kompres pozostawić na paznokciach przez całą noc. Po kilku tygodniach paznokcie będą pełne blasku.
• Na oparzenia i popękane naczynka
Skrzyp polny można stosować w uszkodzeniach skóry, oparzeniach, w stanach zapalnych skóry w postaci okładów. Poza tym stosuje się go w niektórych chorobach skórnych wywołanych nagromadzeniem we krwi szkodliwych produktów przemiany materii, m.in. w łuszczycy. Po skrzyp polny mogą sięgać także osoby zmagające się z cerą naczynkową. Wzmocni on naczynka i zmniejszy ryzyko ich pękania. Zewnętrznie odwary służą do płukania w stanach zapalnych jamy ustnej.
• Przy obfitych miesiączkach
Odwary ze skrzypu polnego można stosować pomocniczo w przypadku obfitych miesiączek. Współczesna fitoterapia poleca ich stosowanie również w krwawieniach z żylaków odbytu, z owrzodzeń okrężnicy oraz ze wrzodów żołądka i dwunastnicy, a tak że w krwawieniach z nosa i płuc.
• Na pocące się stopy
Jeśli cierpisz na nadmierną potliwość stóp, wypróbuj skrzyp polny. Dzięki niemu nadmiar potu, zamiast wydostać się na powierzchnię skóry, zostanie wydalony wraz z moczem, dlatego efektem ubocznym terapii mogą być częstsze wizyty w toalecie.
W niektórych schorzeniach występują zaburzenia w gospodarce związkami krzemu, np. w miażdżycy (spadek ilości krzemu w tkance łącznej), chorobie nowotworowej (nagromadzenie w tkance nowotworowej i równocześnie obniżenie poziomu w tkance zdrowej), u osób w wieku podeszłym (zmniejszenie ilości krzemu w skórze, naczyniach krwionośnych i w kościach, zwiększenie zaś we krwi i płynach pozakomórkowych), u kobiet ciężarnych i karmiących (podwyższony poziom krzemu w osoczu krwi). Związki krzemu są czynnikiem utrzymującym odpowiednią elastyczność i odporność naskórka, tkanki łącznej i błon śluzowych, regulują przepuszczalność ścian naczyń krwionośnych i utrudniają odkładaniu się w nich tłuszczów, a nawet mają korzystny wpływ na aktywność hormonalną u ludzi starszych. Rozpuszczona w wodzie krzemionka łatwo wchłania się w przewodzie pokarmowym, wydala głównie z kałem, a w mniejszej ilości z moczem, gdzie spełnia rolę jednego z ochronnych koloidów, przeciwdziałając krystalizacji mineralnych składników w drogach moczowych.
• Właściwości przeciwkrwotoczne
Ziele skrzypu ma również właściwości przeciwkrwotoczne, polegające na zwiększeniu krzepliwości krwi oraz w małym stopniu właściwości krwiotwórcze (przyrost liczby czerwonych krwinek i podwyższenie poziomu hemoglobiny).
PRZECIWSKAZANIA I DZIAŁANIA UBOCZNE
Niedobór witaminy B1 z objawami zapalenia wielonerwowego i bradykardii. Przy dłuższym podawaniu wyciągów ze skrzypu należy równocześnie przyjmować tabletki Vitaminum B1 0,003 g po 1-2 dziennie do ustąpienia objawów awitaminozy.
Po długim stosowaniu ziela skrzypu występuje niedobór witaminy B1 (tiaminy) z charakterystycznymi objawami.
WARTO WIEDZIEĆ
• Kiedy zbierać skrzyp?
Wczesną wiosną z licznych kłączy rosnących głęboko w ziemi wyrastają krótkie pędy zarodnikowe o brunatnym kolorze, na szczycie których znajdują się kłoski przypominające szyszkę. Dopiero w połowie wiosny pojawiają się zielone pędy płonne, które dorastają do 40 cm wysokości. Pędy te wyglądem przypominają jodełkę (stąd jedna z nazw). Te właśnie pędy stanowią surowiec zielarski. Zawierają krzemionkę (kwas krzemowy) oraz flawonoidy, sole mineralne, kwasy organiczne i saponiny. Pędy skrzypu zbiera się od połowy lipca do końca sierpnia, ponieważ wtedy zawierają najwięcej krzemionki. Suszy się je w przewiewnym, zacienionym pomieszczeniu, w temperaturze nie wyższej niż 40 stopni Celsjusza.
• Jak używać?
Istnieje wiele metod zastosowania i korzystania z cudownych właściwości skrzypu polnego. Wśród najczęściej spotykanych form użycia zaliczamy miedzy innymi:
→ NAPAR: Należy do szklanki wrzątku wsypać jedną łyżkę ziela i odstawić pod przykryciem na 15 minut w celu zaparzenia. Następnie przecedzić i wówczas jest on już gotowy do spożycia.
Dawkowanie 3 razy dziennie w przypadku dolegliwości związanych z nietrzymaniem moczu i przerostem gruczołu krokowego, a także w czasie leczenia zapalenia dróg moczowych. Przyśpiesza również gojenie się ran i pomaga w leczeniu hemoroidów.
→ ODWAR: Zaleca się do 0,5 litra ciepłej wody wsypać dwie łyżki ziela skrzypu polnego, a następnie gotować przez 15 minut. Po tym czasie odwar ściąga się z palnika, odstawia na 10 minut i przecedza.
Zalecane dawkowanie; odwar spożywany powinien być nie więcej niż po pół szklanki 3 razy dziennie w celu poprawienia przemiany materii i pobudzenia ustroju do produkcji moczu. W celu zapobieżenia krwotokom dawkę zwiększa się dwukrotnie (po szklance 3 razy dziennie). W przypadku gruźlicy lub krwotoków płucnych odwar przygotowuje się nieco mocniejszy (z 3 łyżek ziela) i spożywa się po kilka łyków przez cały dzień.
→ KĄPIEL: Ma bardzo szerokie i zbawienne zastosowanie w trakcie bólów reumatycznych i odmrożenia. Zaleca się przygotowanie odpowiedniego wywaru. Do litra wrzątku wsypuje się 100 gram ziela i odstawia na godzinę pod przykryciem. Gotowy wyciąg dodaje się do kąpieli.
Dużym uznaniem w celu osiągania jeszcze lepszych efektów z ziela skrzypu stosuje się go z innymi surowcami o podobnym działaniu np. dla poprawy stanu skóry warto łączyć ziele skrzypu polnego z krwawnikiem, bratkiem polnym lub drapaczem lekarskim, chcąc uzyskać zwiększenie aktywności hormonalnej z pluskwicą groniastą oraz z arcydzięglem chińskim. Usprawnienie czynności wątroby wymaga zastosowania dodatkowo np. ostropestu plamistego.
Bibliografia:
1. Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987
2. Dos Santos J. G. Jr., Blanco M. M., Do Monte F. H., Russi M., Lanziotti V. M., Leal L. K., Cunha G. M., Sedative and anticonvulsant effects of hydroalcoholic extract of Equisetum arvense (Uspokajające i przeciwdrgawkowe działanie wyciągu ze skrzypu polnego), „Fitoterapia 2005”, nr. 76
3. Ben-Erik van Wyk., Rośliny lecznicze świata. Ilustrowany przewodnik (tytuł oryginalny Medicinal Plants of the World), MedPharm Polska, Piekary Śląskie 2008
