NASZ EKSPERT: dr Anna Piotrowska-Mietelska
ISTNIEJE SZEREG CZYNNIKÓW ZEWNĘTRZNYCH, TAK ZWANYCH PRZEDANALITYCZNYCH, KTÓRE W RÓŻNYM STOPNIU MOGĄ WPŁYWAĆ NA WYNIK BADANIA DIAGNOSTYCZNEGO. WŚRÓD NICH ISTOTNĄ ROLE ODGRYWA PRAWIDŁOWE PRZYGOTOWANIE SIĘ PACJENTA DO BADANIA LABORATORYJNEGO.
Wydaje się, że im bardziej specjalistyczne badanie tym większe wymagania w kwestii szczególnego przygotowania przed pobraniem materiału. Okazuje się jednak, że nawet najbardziej podstawowe badania laboratoryjne obwarowane są zasadami, których należy przestrzegać jeśli chcemy uzyskać wiarygodny i miarodajny wynik. Aby zminimalizować ryzyko błędnej interpretacji wyniku lub zafałszowania obrazu klinicznego, przygotowanie się do badania wymaga pewnej standaryzacji. Zatem wykonując nawet badania profilaktyczne musimy pamiętać o kilku zasadach, z których najbardziej powszechną jest bezwzględny obowiązek pobierania krwi „ na czczo”.
Gdyby odnieść się do definicji tego wyrażenia dowiadujemy się ze oznacza ono „bez jedzenia od wstania po nocnym śnie”. W praktyce przekłada się na unikanie spożywania posiłków na około 12-13 godzin przed pobraniem krwi. Dozwolone są natomiast umiarkowane ilości wody lub niesłodzonej herbaty. Jednak jak to się ma do wyników badań i dlaczego jest to tak istotna kwestia? Najczęściej wykonywanym badaniem laboratoryjnym jest morfologia krwi obwodowej, służąca ocenie ilości oraz morfologii krwinek czerwonych, ilości oraz populacji komórkowych białych ciałek krwi , a także ocenie trombocytów czyli płytek krwi zapewniających prawidłowo przebiegający proces krzepnięcia. Okazuje się, że brak zachowania odpowiedniego czasu od posiłku może wpłynąć na zwiększenie leukocytozy, hematokrytu, a także nieprawidłowo zwiększać odczyn Biernackiego (OB).
NA CO UWAŻAĆ?
⇒ ZA DUŻO PŁYNÓW
Jeśli przed pobraniem krwi wypijemy za dużo płynów to nadmierne nawodnienie organizmu krwi może zamanifestować się odstępstwami od wartości referencyjnych zawyżając parametr taki jak MCV czyli średnia objętość erytrocytów.
⇒ STRES I WYSIŁEK FIZYCZNY
Wpływ na parametry morfologiczne poza niedopełnieniem warunku bycia „na czczo” mogą mieć również czynniki takie jak długotrwała pionizacja, stres czy wysiłek fizyczny, których również powinno unikać się przed wizytą w laboratorium.
Jednak nie tylko parametry składników komórkowych krwi są wrażliwe na nieprawidłowe przygotowanie przed badaniem. Do najczęściej wykonywanych analiz biochemicznych należą parametry oceniające funkcjonowanie poszczególnych narządów takich jak wątroba, trzustka, nerki a także takie, które oceniają gospodarkę tłuszczów i węglowodanów.
⇒ TŁUSTY POSIŁEK I ALKOHOL
Obfity posiłek przy suto zastawionym stole, dodatkowo zakropiony alkoholem z dużym prawdopodobieństwem wpłynie na aktywność enzymów wątrobowych czyli aminotransferazay alaninowej (ALAT), aminotransferazay asparaginowej (ASPAT) oraz szczególnie wrażliwej zwłaszcza na alkohol Gamma- glutamylotranspeptydaza (GGTP). Podobnie, zwiększeniem aktywności po bogatym szczególnie w tłuszcze posiłku, mogą zareagować enzymy specyficzne dla trzustki lipaza i amylaza. Tłuste posiłki wpłyną także na poziomu trójglicerydów i cholesterolu, parametrów oceniających gospodarkę lipidową, a taka sytuacje będzie zaburzała wyniku.
⇒ ŚNIADANIE NA SŁODKO
Nie ocenimy poprawnie metabolizmu węglowodanów jeśli badanie „glukozy na czczo” poprzedzimy słodkim śniadaniem, szczególnie bogatym w węglowodany. Glukoza mierzona po obciążeniu glikemicznym, lub glukoza przygodna to parametry zupełnie inaczej interpretowane w kontekście gospodarki cukrów, a tym samym diagnostyki cukrzycy. Nie bez wpływu posiłku pozostają również parametry takie jak kreatynina, mocznik czy białko całkowite. Badania wykonane po posiłku, szczególnie bogatym w białko, w wyniku nadmiernego obciążenia tym składnikiem mogą zaburzać parametry nerkowe.
Zlekceważenie zasady bycia „na czczo” poza wpływem na poszczególne parametry badania może utrudniać jego techniczny aspekt. Surowica krwi po obfitym posiłku staję się mętna, biaława, opalizująca, nazywa się ją próbką lipemiczną. Takie właściwości materiału w którym wykonuje się badania mogą interferować w reakcje immunoenzymatyczne, leżące u podstaw diagnostyki biochemicznej. Dla standaryzacji w badaniach zaleca się również unikanie wysiłku fizycznego przed pobraniem krwi. Umiarkowany wysiłek może obniżyć poziom glukozy, cholesterolu i trójglicerydów, intensywny natomiast zawyża parametry nerkowe. Podobnie nagła zmiana pozycji ciała lub zmiana aktywności z dnia na noc, np. w wyniku pracy zmianowej może wpływać na wyniki badań.
Obok podstawowych badań wykonywanych z krwi żylnej, najczęściej zlecanym jest badanie ogólne moczu. Pobierając materiał w tym przypadku również należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach. Najbardziej diagnostycznym jest pierwszy mocz poranny, z którego pierwszą porcję należy odrzucić i pobrać ten z tak zwanego środkowego strumienia. Przed zebraniem moczu powinno się delikatnie umyć okolice cewki moczowej, a materiał pobierać do specjalnie dedykowanego do tego pojemnika. Takie postępowanie sprawi, że wynik będzie jasny i czytelny, a ewentualnie wykryta bakteriuria nie będzie zaburzona florą fizjologiczną okolic moczowo-płciowych. Odpowiednie przygotowanie nawet do najbardziej podstawowych badań daje gwarancję uzyskania diagnostycznego wyniku, zaoszczędzi stresu wywołanego niepotrzebnymi odstępstwami wyników od zakresów referencyjnych, a lekarzowi ułatwi poprawną interpretację.
