NASZ EKSPERT: Dr Tomasz Ochałek
ISTOTĄ OSTEOPOROZY, CHOROBY METABOLICZNEJ KOŚCI, JEST OBNIŻENIE JEJ WYTRZYMAŁOŚCI SPOWODOWANE UBYTKIEM MASY I OSŁABIENIEM STRUKTURY, PROWADZĄCE DO WZROSTU ŁAMLIWOŚCI KOŚCI. JAWNEJ KLINICZNIE, ZAAWANSOWANEJ, OSTEOPOROZIE TOWARZYSZY ZGARBIENIE SYLWETKI: OKRĄGŁE PLECY I WYPIĘTY BRZUCH, BOLESNOŚĆ PLECÓW CZY OGRANICZONA ELASTYCZNOŚĆ KRĘGOSŁUPA.
CO ŁACZY OSTEOPOROZĘ Z ARCHIMEDESEM?
Język! Połowa słowa osteoporoza to greckie ostéon czyli kość. A jeszcze? Wanna. Związek Archimedesa z wanną jest jasny: wszedł do wanny, woda go „wyparła” więc wymyślił prawo wyporu – Archimedesa. A osteoporozy? Odkorkowana wanna, do której nalewana jest woda zachowująca stały poziom, jest modelem zdrowej kości pozostającej w stanie dynamicznej równowagi. Masa kości nie ulega zmianie mimo ciągłej przebudowy. Kombinacje szybkości dopływu i odpływu, prowadzące do ubytku lub zbyt szybkiej wymiany wody, odpowiadają przyczynom osteoporozy. Przybór wody ilustruje sukces terapii zwiększającej masę kostną. Wymiana wody w wannie odpowiada przebudowie kości – remodelingowi. W remodelingu uczestniczą przeciwstawne procesy – resorpcja kości (wypływ wody), powodowana przez komórki kościogubne – osteoklasty i odtwarzanie kości, domena komórek kościotwórczych – osteoblastów (kran wanny). Osteoblasty, pod kontrolą prawidłowych stężeń hormonów: estrogenów (u kobiet) i testosteronu (u mężczyzn), przy prawidłowej podaży wapnia, fosforanów i białka tworzą nową tkankę kostną, odtwarzając jej mikroarchitekturę (grubość i połączenia beleczek kostnych), stopień mineralizacji i makroarchitekturę. Jak odpływ wody, nie kompensowany dopływem powoduje opróżnianie wanny, tak zbyt szybka resorpcja degraduje kość, prowadząc do utraty masy i gęstości mineralnej – BMD (ang. bone mineral density) stanowiącej radiologiczny marker osteoporozy. Próbą kompensacji wzmożonej resorpcji kości może być przyśpieszenie kościotworzenia. Jednakże taka „wojenna produkcja” daje w efekcie kość słabiej zmineralizowaną i usieciowaną, o większej łamliwości. W trakcie przebudowy kości do krwi uwalniane są białka. Pomiar ich stężenia wykorzystywany jest do określania przebudowy kości: tempa powstawania (osteokalcyna) lub resorpcji kości (C-telopeptyd kolagenu typu I, ICTP; wolna deoksypirydynolina, DPD). Stanowią one biomarkery przebudowy kości, oznaczane we krwi lub moczu w diagnostyce i monitorowaniu leczenia.
Złamania osteoporotyczne (w wyniku urazu niskoenergetycznego) dotyczą głównie kręgów, kości nadgarstka i kości udowej. Częstość osteoporozy wzrasta z wiekiem, choć zawsze bardziej narażone są kobiety: pięciokrotnie w okresie starości wczesnej (60-74 r.ż.) i dwukrotnie po 75 r. ż.
PODZIAŁ OSTEOPOROZY
- PIERWOTNA
a. postmenopauzalną kobiet (typ I) – wiąże się ze spadkiem estrogenów
b. podeszłego wieku obu płci – powyżej 70. r.ż. (typ II) – wiąże się z z niedoborami wapnia, witaminy D3, testosteronu lub nadmiarem hormonu przytarczyc, PTH - WTÓRNA (dotykająca obu płci) – towarzyszy przebiegowi innych chorób, jak: RZS, zaburzenia hormonalne, szpiczak, choroby wątroby i bywa skutkiem unieruchomienia, alkoholizmu, farmakoterapii.
Ze względu na rosnącą populację ludzi starych, ich nieprawidłowy tryb życia i złe nawyki żywieniowe, złamania osteoporotyczne stały się doniosłym problemem społecznym. Osteoporoza podstępna i wyniszczająca, sama w sobie jest chorobą groźną. Jej powikłania są jednak bardziej złowieszcze. W drugim roku po złamaniu z powodu powikłań umiera 50% chorych, a pozostali narażeni są na cierpienia fizyczne i psychiczne z powodu ograniczeń poruszania. Przebieg osteoporozy jest skryty. Sygnałem alarmowym, post factum, staje się dopiero złamanie w sytuacji niespodziewanej i silny ból.
W diagnostyce laboratoryjnej osteoporozy klasyczne badania biochemiczne służą do ustalenia przyczyn niskiej masy kostnej BMD, dla odróżniania osteoporozy pierwotnej od wtórnej i ustalenia przyczyn tej ostatniej. Łącznie z oznaczeniami osteokalcyny, DPD i ICTP są istotne także dla profilaktyki osteoporozy, monitorowania terapii i ustalania indywidualnego dawkowania leków. Badania dotyczą głównie gospodarki wapniem. Kość jest rezerwuarem wapnia, łagodzącym amplitudę wahań jego poziomu w organizmie.
Obrót wapnia (i fosforanów) jest możliwy dzięki wspomnianemu remodelingowi kości. Parametry mineralne remodelingu oznaczane są we krwi: stężenie wapnia (kalcemia) i fosforanów (fosfatemia) i w moczu: stężenie wapnia (kalciuria) w dobowej zbiórce moczu. Kombinacje wyników tych oznaczeń w połączeniu z pomiarem aktywności kostnego enzymu przemian fosforanów: fosfatazy zasadowej, witaminy D3 (25 (OH)D, a także kreatyniny i OB pozwalają na wybór przyczyny osteoporozy z wachlarza możliwości obejmującego m.in: zaburzenia przytarczyc, nowotwór, choroby nerek, wątroby. Specjalistycznym badaniem diagnostycznym, tzw. II rzutu jest pomiar PTH, hormonu przytarczyc, który w nadmiarze nasila resorpcję kości i białka monoklonalnego wskazujących na szpiczaka jako przyczynę osteoporozy.
